Het onderstaande stuk heeft in een verkorte versie in het Parool van 26 september 2023 gestaan, op de opiniepagina, onder de titel Voorkom nieuwe sociale rampen

Op de eerste dag van de parlementaire enquête naar fraudebeleid en dienstverlening deze week betrof het laatste verhoor het onderzoek van twee wetenschappers naar de gang van zaken over de afgelopen dertig jaar. Het was ontluisterend en helend tegelijk. Inderdaad, de problemen in de uitvoering van regeringsbeleid zijn niet nieuw en al helemaal niet “uitgevonden en ingesteld door Mark Rutte of de VVD”. Ik vond dat groot nieuws, maar las daar helemaal niets van terug in de berichtgeving van de landelijke dagbladen. Wel spraken zij uit dat ook de Tweede Kamer en de pers geen schoonheidsprijs verdienen in de wijze waarop aard en oorzaak van de problemen werden benaderd (namelijk door het zoeken, vinden en straffen van een schuldige, daarbij de eigen rol totaal negerend). Alleen Mirjam Bikker heeft in het debat over het rapport van de toeslagenaffaire uitgesproken dat we er allemaal wel baat bij hebben gehad (en waarschijnlijk daarom collectief gezwegen hebben).
In het Nederlands tijdschrift voor natuurkunde (nummer 8, jaargang 89, augustus 2023) beschrijft het zeer onderhoudende artikel van Johan van Kuilenburg Het tragische lot van de grote 13’ sterrenkijker twee eeuwen geleden hoe er voor wat destijds een klein fortuin was twee enorme telescopen gebouwd werden die nooit in gebruik zijn gesteld en de complete investering achteloos werd weggegooid. Er werd toen van begin tot eind een beleidsprocedure doorlopen zoals we die heden ten dage nog toepassen. De kabinetten Rutte hebben alle hun beleid gevoerd op de manier die wij al eeuwen volgen. Mark Rutte daar nu als zondebok voor aanwijzen, zoals de oppositie de afgelopen jaren stelselmatig heeft gedaan door in de debatten op de man te spelen en hem als dader aan te wijzen is zeer onterecht en schadelijk voor ons allen. Want je voorkomt daarmee, onder andere, dat je de werkelijke oorzaken mist en daardoor niets doet aan de onderliggende mechanismen die tot de laatste sociale rampen (toeslagen, Groningen) in Nederland hebben geleid.
De laatste parlementaire enquêtes zijn gelukkig al bezig om breder te kijken en ook de tijdgeest en mechanismen mee te nemen in de analyse van waar het fout ging en wat we voortaan niet meer of juist wel moeten doen en laten. Laten we de middeleeuwse aanpak loslaten en een collectieve aanpak anno 2023 ontwikkelen waarin we ons niet meer beperken tot zondebokken aanwijzen en bestraffen maar het hele systeem op zijn merites beoordelen. Alleen dan is er een kans dat we nieuwe schandalen kunnen vermijden. Misschien kunnen we beginnen met het toetsen van ingevoerde wetten waar commotie over ontstaan is. De media is erg goed in die signaleren, laten we daar dankbaar gebruik van maken.
We hebben daarbij iedereen nodig, in een eigen rol. Met die collectieve kennis en een andere instelling moet het ons lukken.